Xhahid
Bushati
Rrëfim mbi bazën e modelimit të përrallave tona popullore
-Shënime për novelën-përrallë “Tërfili me katër fletë” të
shkrimtarit Bardhyl Xhama. Botim i tretë, Nereida, 2003-
Ky
libër, ashtu si shumë të tjerë që përbëjnë opusin letrar të shkrimtarit Bardhyl
Xhama, njeh disa ribotime. Botimi i këtij libri (i tretë) daton në një periudhë
kohore, kur krijimtaria e autorit i është drejtuar kryesisht lëvrimit të
zhanrit të rrëfenjës.
Novela-përrallë
shoqërohet me një parathënie që titullohet: “Vështrime për vlerat ideoartistike
të novelës-përrallë “Tërfili me katër fletë” me autor Prof. Doktor Jakup Mato,
kritik letrar; si dhe në fund me një aparat pedagogjik në ndihmë të mësuesve dhe
të nxënësve.
Personazhi
kryesor i kësaj novele-përrallë është Gjeka. Të gjitha ngjarjet që rrjedhin në
mënyrë lineare lidhen me të. Biografia e tij artistike përkon me heronjtë e
përrallave tona popullore. Si i njëjti model, ai mbart tipare e cilësi që
shfaqen gjatë udhës së tij (udhë e vështirë e plot peripeci) në kërkim të
lumturisë së vërtetë. Janë plot episode lirike, dramatike, të shkruara me
frymëzim që na sjellin në reliev mençurinë, trimërinë, ndershmërinë,
zgjuarsinë, këmbënguljen e triumfin e protagonistit kryesor, Gjekës ndaj
forcave regresive, forca që kërkojnë mjerimin e njerëzve dhe zvetënimin e
vyshkjen e ëndrrave të jetës. Gjeka me vendosmërinë e tij gjen çelësin e
zbërthimit të së vërtetës të simbolikës së Tërfilit me katër fletë, simbolikë
që e zbërthen plaku përmes fjalëve të tij: “E ç’kërkon të gjesh tjetër, mor
bir? E ku ka tërfil me katër fletë?! Atë e sajoi populli nga dëshira për të
jetuar i lumtur”.
Novela-përrallë “Tërfili me katër
fletë”, mbi bazën e zhvillimit të ngjarjeve është konceptuar dhe strukturuar nëpërmjet dhjetë
rrëfimeve. Nga pikëpamja tipologjike, rrëfimi i krijimit është qasje e plotë e
ndërtimit dhe e modelimit të përrallave tona popullore. Atë e gjen në rrafshin
e funksioneve të personazheve, në bëmat, aventurat e të papriturat e tyre, në
triumfin e së mirës ndaj së keqes e negatives, në raportet e reales me
fantastiken, konkretes me figurativen, ideales me realen, logjikes me
emocionalen, te prania e figurave të tilla si: Gjoka, Gjika e Gjeka, Cinxoja
(Gishtoja apo Kacimicrri), gjiganti, kuçedra, divat, plaka e mençur, burri i
ditur, apo te mrekullitë magjike: bluza me diellin e qëndisur, unaza magjike
etj., etj. Për këtë arsye, mendojmë se, lënda përrallore me ngjyrat dhe
dinamikën e saj, me kureshtitë e të papriturat, etj., paraqet interes te
lexuesi i vogël. Modeli i ofruar i bën më shumë jehonë përrallës popullore si
rrëfim i të jetuarit ekzistencial, sesa aktualitetit që ka një frymëmarrje dhe
problematikë të caktuar. Për rrjedhojë bashkëkohësinë novela-përrallë e ka të
vështirë ta përligj si krijim artistik.
Autori e njeh mirë letërsinë gojore dhe
rrëfimin e saj. Nuk mungojnë elementet poetikë. Ashtu sikundër nuk mungojnë
edhe elementet didaktikë. Fraza e shkurtër i ka dhënë emocion dhe zhdërvjelltësi
mikro e makro ngjarjeve.
Studiuesi
Mato në parathënien e tij, në mes të tjerave shprehet: “Nuk mund të saktësoj
nëse novela-përrallë “Tërfili me katër fletë” është krijimi më i mirë i tij.
Por si kritik e studiues them se kjo është një novelë shumë interesante,
shkruar mjaft bukur, nga një penë e talentuar”.
Duke
pasur një fushëpamje tjetër për këtë krijim, më lart prekëm problemin e
bashkëkohësisë së krijimit. Tani dua të prekim dhe funksionin e kohës, më saktë
të koherencës në raport mes krijimit popullor dhe atij të kultivuar në këtë
novelë-përrallë.
Shkrimtari
duke i mbetur besnik tradicionales së këtyre krijimeve popullore, mendojmë që
elementin e koherencës e ka vënë sa në funksion të lëndës së novelës aq dhe në mendësinë
dhe psikikën e krijuesit të saj popullor. Ndaj, nocioni i ‘folklorizimit’ – siç
e quan në një trajtesë studimore mbi këto probleme Rexhep Qosja, - e, që shfaqet
dukshëm në shume vepra letrare te kësaj gjinie siç përralla; kjo novelë me
vlerat që mbart jo vetëm e ka kapërcyer një nocion të tillë, por mbetet, dhe
një model interesant në trajtimin e motiveve popullore duke i përballur me
realitetin, si vlerë e si mesazh.
Shkodër, qershor
2013
