bardhyl xhama: portret shkrimtari, për të cilin dua të flas përsëri…

Nga: Xhahid Bushati

                          B.Xhama

I qetë nga natyra, me një shpirt paqësor që mbart mistere deti, me një vështrim sa të vëmendshëm aq dhe prej kureshtari e sportive, duke sfiduar pleqërinë, si gjithnjë duke treguar rrëfenjat e tij me brumë nga mençuria e urtësia popullore, që janë sa pedagogjike aq dhe artistike, të cilat zënë vendin më të gjerë në opusin e krijimtarisë së autorit, të gjitha këto ia kanë gdhendur më së miri portretin, i kanë falur të veçantën si individualitet në letrat shqipe, për fëmijë e të rinj.

Ky është një portret i vizatuar me penelata të shpejta i shkrimtarit për fëmijë e të rinj, Bardhyl Xhama. E, si thellim i mëtejshëm i portretit të tij, i shoqëruar edhe me misionin  shkrimtar i kësaj letërsie, shtojmë edhe këto radhë: “Gjënë më të bukur e bëjnë këta shkrimtarët për fëmijë. Nuk janë shumë të mëdhenj, që të trondisin dheun kur kalojnë, si ca shkrimtarë të rëndë, por janë përherë të pranishëm dhe hyjnë në zemrën tonë, në gjakun tonë, ashtu të përzemërt dhe secili mbart me vete kujtimet e fëmijërisë. (Dizdari, Limos: Fjalë e mbajtur në Takimin jubilar kushtuar 70-vjetorit të lindjes të mësuesit, shkrimtarit dhe gazetarit Bardhyl Xhama.-Veprimtari e organizuar nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Shoqata Mbarëkombëtare e Shkrimtarëve për Fëmijë e të Rinj, në bashkëpunim me komunitetin fteriot të Tiranës).

Kopertinat e disa librave, nga B.Xhama

Shkrimtari Bardhyl Xhama i takon brezit më të vjetër të letrave shqipe për fëmijë dhe të rinj. Kjo moshë, sot, është e paktë në tempullin e kulturës sonë bashkëkohore e të ardhmërisë. Ndaj, kemi të drejtë t’i krahasojmë me gurë të çmueshëm; përkujdesja ndaj të cilëve është më shumë se një falënderim, më shumë se një respekt, më shumë se një dashuri, më shumë se një nderim. Të mos harrojmë se ata janë identitet dhe kujtesë, mësues të heshtur dhe mëkues të fjalës shqipe, përhapës të palodhur të diturisë e të kulturës shqipe, gjyshër që, edhe përmes një mijë e një sakrificave, falin buzëqeshje, dashuri e ëndrra për nipërit e mbesat e tyre, respektues deri në dhembjen e madhështisë së krijimit, ndaj lexuesit të vogël. Jo vetëm kaq, por po të “Ulesh me të në tavolinë, dhe bashkë me kafenë dhe shishen e rakisë, të cilën s’e ndan nga çanta e librave, të dhuron bukurinë e shpirtit dhe bujarinë, humorin e hollë dhe krenarinë, vlagun e mençurisë dhe energjinë, me të cilat “vret” problemet dhe plogështinë për të ringjallur shpresën e sigurisë dhe për të mundur stresin dhe pleqërinë.” (Harka. Sejdo: “I arti” Bardhyl Xhama, gazeta “Shekulli”, 27.06.2013.)

Bardhyl Xhama “... i përket brezit të dytë të shkrimtarëve të letërsisë së re për fëmijët, të cilët, me krijimtarinë e tyre të spikatur, i ngritën më lart e i konsoliduan themelet, që vunë paraardhësit e tyre: Qamil Guranjaku, Teufik Gjyli, Spiro Çomora, Zihni Sako, Moisi Zaloshnja, Bedri Dedja etj., duke qenë bashkëkohës e bashkëpunëtorë me autorë të njohur të këtij brezi, si: Odhise Grillo, Dionis Bubani, Xhevat Beqaraj, Skënder Hasko, Adelina R. Mamaqi, Bekim Harxhi, Petraq Zoto etj. Krijimtaria letrare e këtij autori zë fill në vitet ’50...” (Nelaj. Milaim: “Bardhyl Xhama – shkrimtari që sfidon moshën”, gazeta “Telegraf”, 08.04.2010.)

Dhe krijimtarinë e tij letrare, si process, duhet ta kërkojmë te lëvrimi i përrallës shkencore. Jo vetëm këtë lloj të kësaj gjinie, por edhe atë fantastiko-shkencor, ne duhet ta kërkojmë profilin e këtij shkrimtari, i cili nga viti në vit vjen duke u pasuruar. Studiuesi i problemeve fantastiko-shkencore, Astrit Bishqemi vëren: “Shumicën e tregimeve fantastiko-shkencore, autorët tanë i kanë ngritur mbi bazën e një fabule interesante. Nëpërmjet kësaj fabule, jo vetëm jepen njohuri shkencore, por del edhe një moral i saj.” (Bishqemi, Astrit: Probleme të tregimit fantastiko-shkencor për fëmijë”, f. 148, revista Nëntori, 10/ 1976.)

Duke iu drejtuar rrëfenjave më të realizuara artistikisht, vërejmë se ato i karakterizon “...  humori dhe ironia... . Shpesh edhe ky humor e kjo ironi është huajtur nga folklori ynë i pasur.” (Bishqemi, Prof. as. Dr. Astrit: “Histori e Letërsisë Shqiptare për fëmijë e të rinj”, Botim i tretë, i plotësuar dhe i përmirësuar, Sh. B. “Dy Lindje dhe dy Perëndime”, Tiranë, 2008; “Pse qau delfini?, 1996, f. 722.)

 Duke iu drejtuar rrëfenjave, që Bardhyl Xhama i realizon artistikisht, vërejmë se, pavarësisht kohës apo vendit ku zhvillohen ngjarjet, parakalojnë personazhe-fëmijë që mbartin cilësi, dëshira, përpjekje e ëndrra…; gjithashtu, parakalojnë nëna, baballarë, gjyshër, të rritur… që mbartin këshilla, qortime, porosi, që shoqërohen me një aparat pedagogjik të pasur, të cilat kanë vlera dobiprurëse dhe rrezatojnë fuqishëm në shpirtin e personazheve. Këto rrëfenja flasin për besueshmëri dhe përçojnë mesazhe të rëndësishme e jetike, si për fëmijët ashtu edhe për prindërit. 

Leximi i lëndës së këtij shkrimtari (po rikujtoj edhe leximin e rrëfenjave) “... është sa mes vlerave artistike e gjuhësore, aq edhe mes arsyes së mbrujtur me karakter edukativ e shkencor. Krijimet e tij, të ardhura vitesh, mes një transferte të pasur e mjeshtërore, janë thurur në mënyrë të tillë “që të fitojë e mira ndaj së keqes”.  (Terziu, Fatmir: “Ndërtesa” e krenarisë letrare e shkrimtarit Bardhyl Xhama.) Më tej, po ky studiues, vazhdon: “Kalimet nga realja në fantastiken, mes arsye dhe qëllimit, e bëjnë leximin e shkrimtarit Xhama një arsye më shumë, në atë zinxhir të gjatë vitesh, që kthen vlerat Kombëtare gojore në artin e të shkruarit.” (citim, po te shkrimi i studiuesit të mësiprm).

Duke parë lëvrimin e rrëfenjës, që zë pjesën kryesore të krijimtarisë së shkrimtarit Bardhyl Xhama, e njëkohësisht duke parë dhe natyrën e botimeve të kohëve të fundit, konkludojmë se krijuesit, si pa dashur, janë grupuar në këtë mënyrë: a) disa ruajnë statusin e letërsisë për fëmijë e të rinj, si të mirëfilltë b) të tjerë ruajnë statusin e letërsisë arstistike, por të bashkëngjizur me atë pedagogjike e didaktike. Mendojmë që shkrimtari B.Xhama hyn në grupin e dytë. Se si do të jenë prirjet e kësaj letërsie në të ardhmen, nuk mund të themi një mendim të saktë, pasi mungojnë edhe studimet në këtë fushë. Por  mendimi im është se kjo letërsi po vjen gjithnjë duke e tkurrur elementin e parë dhe prirjen e ka drejt grupimit të dytë. Le të shohim...

E, për ta përmbledhur këtë skicim të shpejtë të krijimtarisë së shkrimtarit Bardhyl Xhama, mendojmë se ai lë këto shenja në letërsinë shqipe për fëmijë e të rinj: a)Trajtimi me mjeshëtri i motivit të detit; b)Përjetimi i shkrimtarit si pjesë e procesit të tij krijues; c)Individualiteti në rrëfimin e përrallës shkencore; ç)Krijimtaria popullore, burim jetëdhënës i krijimtarisë artistike të shkrimtarit, në veçanti i llojit të rrëfenjës, që mendojmë se autori e ka më për zemër; d)Lënda artistike e ofruar gërsheton më së miri: mësuesin, shkrimtarin dhe gazetarin.

Shkurt, 2014