NOBELISTËT e
Letërsisë për fëmijë
Xhahid Bushati
SHPIRTI
MBRETËROR I SHKRIMTARES
DHE SHPIRTI PËRRALLOR I
PERSONAZHEVE TË ÇUDITSHËM
-Tipare të krijimtarisë së Astrid
Lindgrenit përmes veprave të saj-
-Koncept leksioni-
Shkrimtarja
suedeze Astrid Anna Emili Lindgren
(Ericsson) (1907 – 2002) është njëra nga shkrimtaret më të shquara në
fushën e letërsisë për fëmijë të gjysmës së dytë të shekullit të kaluar. Shumë
nga librat e saj kanë burim frymëzimi dhe “tharm” familjen e saj, peizazhet e
vendlindjes dhe ato që e shoqëruan gjatë jetës, si dhe kujtimet e fëmijërisë.
Megjithatë, duhet thënë se Pipi Çorapegjata, është një nga personazhet e saj më
të famshëm, i cili lindi, u krijua dhe “u shpik” nga lutjet dhe kërkesat e
njëpasnjëshme të bijës së saj, Ka(e)rinit, që aso kohe ishte e sëmurë, dhe i
kërkonte me këmbëngulje nënës së saj t’i tregonte përralla. Dhe rrëfimet e saj
përqëndroheshin te tregimet me emrin
Pipi. “Pipi është një kokëkuqe, atlete dhe jetime. Ajo është aq e fortë sa mund
të ngrejë tre kuaj. Pipi është gjithashtu e shrregullt, vesh mismatching
stockings, dhe ajo e do lirinë e saj. Pipi e humbi nënën në një moshë të re.
Babai i saj, një kapiten në det, u zhduk në një stuhi.
Astrid
lindi në Nas, pranë Vimerbisë, në krahinën Smoland të Suedisë së Jugut. Ishte
bija e Samuelit gusht Ericsson dhe Hanna Johnsson Ericsson. Ajo kishte dy motra
dhe një vëlla, Gunnar Ericsson, i cili më vonë u bë anëtar i Parlamentit
suedez. Pra, Astrid ishte e dyta e katër fëmijëve të Samuel gusht, i cili ishte
një bujk qiramarrës. Prindërit i dhanë shumë liri fëmijëve të tyre. Një pjesë e
natyrshme të edukimit të tyre reflektuan në rrëfimet e Lindgrenit, hynë
natyrshëm në botën e letërsisë me imagjinatën dhe fantazitë e tyre çudibërëse.
Lindgren
ishte një nxënëse e shkëlqyer. Më vonë, në vitet 1924 – 1926 punon si gazetare
në gazetën lokale, Ëimmerby Tidning. Ka marrë pjesë në shërbimet në kompleksin
Salvation Amy, ku ajo u takua me miqtë e saj dhe këndoi himne. Kjo periudhë e
lumtur e jetës së saj mori fund në moshën 18 vjeçare. Më pas u zhvendos në
Stokholm. Punon në zyrën e Klubit Automobile Royal. Në vitin 1931 u martua me
Sture Lindgren, që ishte menaxheri i asaj zyre. Midis viteve 1946 dhe 1970,
Lindgren ishte redaktore e librit për fëmijë në Raben&Sjogren. Gjatë Luftës
së Dytë Botërore, Suedia arriti të mbetet neutrale. Në vitin 1940 Lindgren
punon në shërbimin e zbulimit suedez, Censurimi letra.
Gëzimi i saj do të jetë lindja e djalit,
Larsit, në Kopenhagën, të cilin e la nën një kujdestari familjare. Edhe pse nga
gjendja ekonomike nuk ishte mirë, ajo udhëtonte shumë, së paku fundjavave e
kishte të domosdoshme, per t’u gjendur pranë Larsit të saj të shtrenjtë.
Shpenzimet e mëdha, shpesh të papërballueshme, bënë që ajo të vendos ta sjell
Larsin në shtëpi. E lë në kujdesin e prindërve të saj. Në vitin 1934, Lindgren
lind fëmijën e saj të dytë, Ka(e)rin, e cila më vonë u bë përkthyese. Në vitin
1941, familja Lindgren u vendos në një apartament në Dalagatan, me një pamje mbi
Vasaparken. Në vitin 1952 burri i saj, Sture Lindgren vdiq. Po ashtu vdiq dhe
djali i saj, Larsi, në vitin 1986. Astrid vdiq në vitin 2002, në moshën 94
vjeçare. Disa vjet para se të vdiste, ajo ishte pothuajse e verbër.
Madhështia
e profilit të kësaj shkrimtareje të njohur suedeze e librave për fëmijë, qëndron
në faktin se po rinovonte letërsinë suedeze për fëmijë me personazhet e saj, të
cilët ishin të një natyre e mendësie të pavarur, energjikë, të pazakontë...,
si: Pipi i çrregullt, fëmijët e zhurmshëm Nyman, Emil – mjeshtër i prapësive.
Duke vazhduar me këtë tipologji personazhesh që na dhuroi shkrimtarja, ne i
shohim: tërheqës, pak anarkistë brenda çdo fëmije të vogël. Lindgren thyen
traditën e vendosur nga Elsa Beskoë, ku gjejmë personazhe që sillen mirë, dhe
ata bëjnë më të mirën e tyre për të jetuar deri në pritjet e prindërve të tyre.
“Papa im është një mbret kanibal, kjo
sigurisht nuk çdo fëmijë që ka një të tillë papa një stil” - është një shprehje që e përdor herë pas here
Pipi gjithë kënaqësi. “Dhe sa më shpejt që Papa im ka ndërtuar vetë një varkë,
ai do të vijë të më marrë mua, dhe unë do të jem një princeshë-kanibal. Heu-ho,
nuk do të jetë emocionuese? (Nga “Pipi Çorapegjata”, 1945)
Në
vitin 1952 autorja e Pipit u nderua në Suedi me çmimin “Nils Holgerson Plakette”, kurse në vitin 1958 me çmimin më të lartë
ndërkombëtar të letërsisë për fëmijë, medaljen “Hans Kristian Andersen”. I është dhënë dy herë titulli “DOKTOR” (në Suedi e në Amerikë), pa pasur
nevojë të japë qoftë edhe një provim të vetëm.
Librin
e parë e botoi më 1944, kur ishte 37 vjeçe. Ndërsa në vitin 1954, botoi librin
e vet ‘më të zymtë’ të deriatëhershëm të titulluar “Vogëlushi im, Imi”.
Astrid Lindgren e
fitoi shpejt kohën e humbur dhe, kur mbushi të 50-at jehona e vlerave dhe e
madhështisë ishte përhapur në botë dhe e kishte “pushtuar” atë. Ka shkruar
gjithsej 83 libra, shumica dërmuese për fëmijët, përfshirë edhe fëmijët e vet.
Nga to janë xhiruar 43 filma e seriale
televizive. Suzan Ohman – Sudem, redaktore në Shtëpinë Botuese “Raben Sjorgen”
të Stokholmit, ka thënë: “Astrid
Lindgren mbetet themeli i firmës sonë”.
Krijimtaria
e saj letrare, veçanërisht me veprat madhore “Pipi Çorapegjata”[1]
e “Piciruku dhe Karlsoni - njeriu që banonte mbi çati”[2]
“trokiti” në mënyrë magjike në çdo shtëpi suedeze dhe u bë e pranishme, si dhe
në miliona familje anë e kënd botës, duke u bërë kështu vepra e saj një pjesë e
rritjes së miliona fëmijëve në gjithë rruzullin tokësor. Ajo është botuar në
mbi 100 milion kopje dhe është përkthyer në mbi 80 gjuhë të botës. Ka marrë 45
çmime kombëtare e ndërkombëtare. Por gjëja më e rëndësishme në jetën e
shkrimtares-gjyshe, deri sa jetoi, kanë qenë shtatë nipat e nëntë stërnipat,
për të cilët dashuria e saj ishte e pakufishme, a po të perifrazojmë një varg
poezie “... nuk njihte perëndim”.
Portreti i shkrimtares, që me të drejtë
u quajt si Nëna e Pipi
Çorapegjatës, dhe ndodhi nga jeta
e saj [3]
“... një
zonjë e moshuar, por me pamje energjike. Pasi shpiu këmbët e lodhura... si
nikoqire e mirë kaloi përbri tezgave me fruta e perime për të vërejtur se cila
nga ato ofronte çmime më ekonomike.
...
Kur
vonë në mbrëmje u kthye në apartamentin e vet në rrugën Dula të Stokholmit,
zonja në fjalë e vuri rrushin të ziente dhe u kujdes për të deri në orët e vogla
për t’u siguruar djemve e nipave reçel për dimër. Familja mund të mbështetej
tek ajo! Megjithëse si autore pat fituar qindra miliona nga të drejtat e
librave të saj, si dhe prej skenarëve të shkruar mbi to për pjesë teatrale e
filma shkrimtarja Astrid Lindgren, në të gjithë botën, ruan ende virtytet
shtëpiake, të fituara në fëmijërinë e hershme në rajonin jugor të Smalandit.
Ajo ka mbetur një grua modeste, shumë e vëmendshme ndaj të tjerëve dhe
kurdoherë e gatshme të kapë rastet që i ofron jeta.
Mikesha
e saj e ngushtë Margeret Stromstedt pohon: “Me
sa duket janë këto veti të karakterit të saj, që e bëjnë të dashur për shumicën
e suedezëve. Njerëzit e zakonshëm, të cilët nuk fitojnë sa ajo, gjejnë vetveten
tek mënyra e saj e jetesës pa shumë pretendime”.
E gjithë
jeta e shkrimtares Astrid Lindgren ka qenë dhe mbetet model thjeshtësie, kurse
vepra mund të quhet më se e jashtëzakonshme.
...
Në një
dimër Astrid Lindgreni rrëshqiti mbi trotuarin përpara shtëpisë dhe nxori
kaviljen. E detyruar të qëndronte në shtrat për një farë kohe, nisi të
shkruante ndodhitë e saj të dashura. Dorëshkrimi iu dërgua shtëpisë botuese të
Albert Bonier, më e madhja e Suedisë, por iu kthye mbrapsht me një letër
shoqëruese mirësjelljeje. Siç u pa më pas, ky ishte gabimi më i madh në
historinë botuese suedeze: në fakt librat e Pipi Çorapegjatës përbëjnë suksesin
më të madh letrar të vendit dhe janë shtypur në 20 milionë kopje.
...
Astrid
Lindgren ka treguar se është një person me aftësi tepër të mëdha për të ndikuar
në shoqërinë suedeze. Hyrjen e papritur të saj në politikë më 1976 shumë njerëz
e lidhin me ndikimin vendimtar të rezultatit të zgjedhjeve të atij viti, që u
mbyllën me humbjen e socialdemokratëve dhe ardhjen në pushtet të të djathtëve.
...
“Më vinë shumë letra
(nga lexues, - nënvizimi im Xh. B.) dhe
prekem kur i lexoj. Një lexuese kohët e fundit më shkruante: “Faleminderit që
më ndriçove fëmijërinë time të errët”.
E nëse kam arritur të bëj këtë qoftë edhe për një lexues,
jam vërtet njeriu më i lumtur në botë.”
Biografia letrare, procesi krijues dhe
talenti i shkrimtares[4]
Në kujtimet e saj,
Astrid Lindgren thotë: “Librin tim të parë e kam botuar në moshën tridhjetë e
ca vjeçare. Pra, siç e shihni, është një biografi letrare, pak a shumë jo e
zakonshme kjo imja. Bijë fshatari, unë linda dhe e u rrita në fshat, ku im atë
punonte me qira ca dynym tokë të një prifti famullie. Bashkë me qumështin e
nënës, atje në vendlindje mora edhe mushtin magjik të sagave e të legjendave
popullore suedeze.
Me
kalimin e viteve u shpërngula në qytet dhe u bëra nënë. Nënë ndikimin e atyre
këngëve të lashta, nisa të thur vetë lloj-lloj historish interesante me të
cilat shpeshherë jeta reale gërshetohej me trillimin, faktet jetësore me
fantastiken dhe të gjitha këto ua rrëfenja fëmijëve të mi. Vajzës sime i
pëlqenin sidomos peripecitë e Karinit, që ishte një vogëlushe nja shtatë vjeçe.
Të dyja së bashku, ne i vumë kësaj nofkën: “Pepli-çorapëgjata”.
Një
ditë duke shëtitur nëpër parqet e qytetit, rrëshqita dhe theva këmbën. Halli më
detyroi të heq dorë nga punët e shumta të shtëpisë dhe nga kujdesi për fëmijët.
Për herë të parë në jetë m’u dha rasti të kisha kaq kohë të lirë. Një herë tek
mendoja, thashë me veten time: Po sikur të provoj të hedh në letër disa nga
këto rrëfime e t’ia dërgoj shtëpisë botuese? Me të thënë e me të bërë. E nisa
dorëshkrimin tim me ankth në zemër. Përgjigjja më erdhi me shpejtësinë dhe
korrektësinë karakteristike të postës suedeze. Emri im i panjohur s’kishte
ngjallur asnjë respekt te redaktorët. Por
thonë mirë që askush s’ka pasur dëm nga këmbëngulja. Kuturisa t’i drejtohem
sërish një shtëpie tjetër botuese, veçse kësaj radhe me betimin se kjo do të
ishte përpjekja ime e fundit. Dhe sakaq, ndodhi çudia. Dorëshkrimin tim jo
vetëm e kishin pëlqyer dhe pranuar, por edhe e kishin vlerësuar me çmim të parë
në një konkurs veprash letrare për fëmijë, që organizohej asokohe. Nuk u besoja
syve të mi tek vështroja libërthin tim, me atë kapakun elegant, ku qe shkruar
me të zeza në të bardhë: Astrid
Lindgren...
Ndërkaq, po
ajo shtëpi botuese më mori në telefon e më pyeti: a kisha ndonjë krijim tjetër
në dorë dhe kur mund ta mbaroja? Një pyetje tradicionale botuesish, të cilës
nuk e kisha kollja t’i përgjigjesha. Në të vërtetë, e kisha në kokë një novelë
tjetër dhe vetëm kaq, asgjë më shumë. Çdo mëmë, ndonëse e përfytyron fëmijën e
ardhshëm të bukur e të mirë nga të gjitha pikëpamjet, nuk ia ka ënda ta shprehë
këtë me zë të lartë. Ashtu është edhe me punën e librit të ardhshëm. E di që ka
shkrimtarë që e llogarisin lëvizjen e personazheve, ashtu sikundër dhe
shahistët gurët e shahut. Ndoshta kjo metodë është e suksesshme, por unë nuk e
bëj dot. Në të shkruarit e një libri,
unë i shëmbëllej atij shtegtari që niset në një rrugë të panjohur dhe në fillim
nuk shikon veçse dy-tri kthesa, ndonjë bregore, pasqyrën e një liqeni të
praruar atje tej e asgjë më tepër, pavarësisht se ai e di ku do të përfundojë.
Edhe tani unë tregoj përralla dhe
ngjarje interesante, veç jo vajzës, por nipërve dhe mbesave dhe, duke treguar
kështu, personazhet e këtyre ndodhive s’më ndahen nga sytë e vjen një çast
fatlum që sikur këta trupëzohen e marrin jetë, fillojnë të bëjnë çamarokllëqe,
të zemërohen. Dhe mua, s’më mbetet veçse të shkruaj e, papritur e pa kujtuar,
çatis një grimë e hidhur dhe heronjtë e mi pushojnë së lëvizuri, u fiket ajo
gjallëri djaloshare e vajzërore dhe ato ngjasin me ca eksponatë të një muzeu
figurash dylli... Unë shtangem, pezmatohem, bile dhe zemërohem. “E po bëni de
ndonjë gjë, dreqi e martë!” – u bërtas me zë të lartë e me një ton aspak pedagogjik.
Ngandonjëherë ata tregohen kokëfortë e s’më dëgjojnë. Në kësi rastesh lë penën
dhe ndërpres punën. Por më të shumtën e herës thirrja ime bën efekt (thuajse
ndonjë njeri i padukshëm shtypi një sustë të padukshme) dhe skenat këndellen e
unë sërish nis të shkruaj e të shkruaj.
Fëmijët janë lexuesit më të ndjeshëm dhe më
mirënjohës, por njëkohësisht edhe më ekzigjentë. Ata stepen menjëherë nga notat
false, nuk e durojnë dot didaktikën dhe ndaj ndonjë libri të mërzitshëm e
shprehin hapur qëndrimin e tyre duke e hedhur pa teklif në ndonjë qoshe e duke
u marrë, mandej, me lodra të tjera tërheqëse e gazmore. “Po s’dite të këndosh,
mos ia merr fare këngës!” Urtësia e kësaj sentence të moçme do të ishte
mirë të ngrihej në rangun e një ligji për shkrimtarët që edukojnë fëmijët. Te
librat që lexojnë të vegjëlit duhet të gjejnë vetveten, tek këta libra ata
duhet të shikojnë vazhdimin e mëtejshëm të jetës rreth e rrotull. Ky është synimi im.
Disa nëna pedante edhe më kanë
qortuar, duke më thënë: Ju Astrid po ndikoni për keq te fëmijët tanë, duke
përshkruar disa shamataxhinj e çamarrokë, disa anarkistë”. Unë u përgjigjem
kështu këtyre zonjave: Të gjithë fëmijët normalë janë,
kush më shumë e kush më pak, çapkënë... Por atë anën tjetër përse nuk e keni vënë
re te librat e mi, ku tregohen ca çamarrokë zemërmirë, me karakter të
qëndrueshëm, fisnikë e të ndershëm; që nuk e lënë kurrë shokun në baltë, që
s’janë qaramanë? Dhe mbajeni mend, fëmija po s’qe pak çapkën, s’ka si të bëhet
i zoti për jetën.
Ndër
librat që preferoj e lexoj më shumë janë: “Trilogjia e Maksim Gorkit:
“Fëminia”, “Njerëzit” dhe “Universitetet e mia”, “Ura” e Hamsonit dhe “Fausti”
i Gëtes. Kolegët e mi habiten me këtë larmi shijesh. Por këto libra që citova,
për mendimin tim, sa janë të largët nga njëri tjetri aq janë dhe të afërt. Ata i bashkon humanizmi i thellë dhe
dashuria për njeriun e për jetën. Natyrisht, unë e kuptoj se këtu bëhet fjalë
për majat e letërsisë botërore, të cilat për mua janë vetëm një ëndërr.
Veç, çdo shkrimtar, në qoftë se ai vërtet është i
tillë, duhet të derdhë në veprën e tij një pjesë të zemrës dhe duhet t’u japë
lexuesve vetëm atë që për të është e shtrenjtë... “
Bota e shkrimtares dhe bota e personazhit,
raporte dhe njëjtësime[5]
1.
Shkrimtarja
e shquar suedeze Astrid Lindgren na dhuroi një personazh si Pipi Çorapegjata,
që u bë i dashur dhe “pronë” e shumë fëmijëve të rruzullit tokësor.
A ishte shkrimtarja
që i dha famën Pipit, a ishte Pipi që i dha famën shkrimtares? Një pyetjeje të
tillë, asnjëherë nuk mund t’i jepet një përgjigje e saktë. Por disa të vërteta
që i marrim vesh gjatë optikës së leximeve, është e udhës t’i pohojmë, si:
talenti dhe magjia Lindgren, përkushtimi dhe njohja në thellësi e botës së
fëmijëve, dashuria deri në dhembje për shpirtin e tyre, shpirt të cilin e
mbron, e shpirtëzon, e respekton, i jep hapësirë, fluturim ëndrre, kultëzim dhe
liri (në kuptimin e meritueshëm të këtyre fjalëve), etj.
Astrid
Lindgren dhe Pipi Çorapegjata u bënë të lexueshëm e të admirueshëm për fëmijët.
Përjetësisht zunë vend në bibliotekat e tyre, si gurë të çmueshëm. Për t’u mos
u plakur!
Dhe shfaqja e një Pipi si personazh ndryshe përmes aventurës krijoi një
figurë dhe univers të ri të panjohur të botës fëminore që nuk ishte dukur më
parë dhe të çuditshëm, debatues dhe mosbesues në përballje me studimet që ende
jetonin të formatuara e të ngurta nga disa studiuesë të kësaj letërsie. Autorja
krijoi një personazh, veç të tjerave, u bë edhe model imitimi në jetën e
përditshme nga bashkëmoshatarë të Pipit, por që kapërceu shekullin e saj.
2.
Në këtë libër ne
njihemi me një vajzë të çuditshme, gati me pamje kllouni, qukse, me bishtaleca
si shtupa, me gojë të madhe që vazhdimisht zgërdhihet vesh më vesh, me këpucë
të mëdha dhe me çorape të gjata, njërin të zi e tjetrin bojë kafe. Po kaq të
çuditshme janë edhe sjelljet e saj. Ajo vazhdimisht fantazon për njerëz e popuj
të jashtëzakonshëm. Sipas rrëfimeve të saj njerëzit në Egjipt ecin mbrapsht,,
në Indokinë vetëm me duar, kurse në Kongon Belge nuk gjen një banor të vetëm të
thotë të vërtetën. Kjo vajzë është vetëm nëntë vjeç, por ka një forcë të
jashtëzakonshme, ndeshet me policët, mund vjedhësit, del më e fortë dhe më e
shkathët se mjeshtrit e sprovuar të cirkut. Edhe emri i kësaj vogëlusheje është
po kaq i pazakontë e qesharak, e quajnë
Pipi Çorapegjata (në gjuhën suedeze emri Pipi ka kuptimin e marrëzisë apo të
çmendurisë).
Pasi
mëson për suksesin e kësaj shkrimtareje, menjëherë të lind pyetja: Çfarë ka
ditur Astrid Lindgreni të zbulojë në botën e fëmijëve, ç’gjë të veçantë fshehin
rrëfimet e saj? Te Pipi çdo fëmijë gjen diçka nga vetja, nga dëshirat dhe
ëndrrat që i gjallojnë thellë. Pipi nuk është ana e dukshme e fëmijëve, por
fantazia e tyre. A nuk janë fëmijët që mendojnë se pas çdo kaçube apo gardhi
fshihet diçka që vërtet mund t’ia vlejë? Kështu Pipi bëhet zhbiruese,
eksploratore që ndërmerr ekspedita të mëdha në nje hapësirë tepër të vogël. Çdo
fëmijë dëshiron të jetë i guximshëm, sypatrembur, i jashtëzakonshëm, dhe
Çorapegjata është e tillë, ajo vë në lojë policët e ndeshet me ta, kap hajdutët
e rrezikshëm, i tall, i flak majë dollapit dhe, si shpërblim për argëtimin që i
dhuruan, u fal nga një monedhë ari. Çdo fëmijë i ka zili mjeshtrit e cirkut, po
quksja e vogël ua kalon atyre pa ndonjë mundim të madh. Në vend që të jetojë
një spektatore e urtë, ajo korr duartrokitjet e publikut. Atë askush nuk e
detyron të shkojë në shtrat kur vjen ora e gjumit, punë kjo e prindërve, që çdo
fëmije ia sjell në majë të hundës. Ajo është vetë kuzhiniere, gatuan ç’të dojë,
si t’i mbushet mendja dhe ha pa orar. Në faqet e këtij libri ne shohim një botë
ku të rrityurit ose nuk ndërhyjnë ose nuk duken fare, një botë ku shumë mirë
mund të jetohet pa tutelën e tyre.
Veç
Pipit në hapësirat e librit njihemi edhe me dy fëmijë të tjerë, me Tomin e
Anikën. Atyre u pëlqen aventura, por janë më se të zakonshëm, u binden
prindërve dhe rregullave që ka vënë shoqëria. Kështu lexuesi kurrsesi nuk e
identifikon veten me çamarroken Pipi, me gjithë gëzimin që u sjell ky
personazh.
Në
vetvete fëmijët kurrsesi nuk mund të jenë Pipi, Pipi është ajo që ata
dëshirojnë të jenë. Pamjen e saj të jashtme asnjë fëmijë nuk do ta pëlqente për
veten e vet. Të vegjlit i mrekullon forca e shoqes së tyre, sepse ky është një
mjet që të siguron pavarësinë, por është i pamundur, se një fëmijë nuk mund të
jetë kurrë më i fortë se një i rritur. Po kështu Pipi Çorapegjata ka një
valixhe të madhe plot me monedha ari, ajo ble gjithçka dhe sa të dojë, gjë që
ngelet në kufirin e ëndrrës.
Pipi
të zbavit me pikëpyetjet që u vë rregullave të të rriturve, të cilat sikur janë
krijuar enkas për të kufizuar lirinë e fëmijëve. Ajo bën ato që do t’i pëlqenin
çdo fëmije, kacavaret nëpër pemë, lëpin kremin e pastave, ha shumë ëmbëlsira
dhe trillon me një fantazi që është për t’u pasur zili. Tomi dhe Anika krijojnë
një raport të drejtë me figurën e saj. Ata nuk kanë se si të jenë si ajo, por,
brenda së zakonshmes së tyre i pëlqejnë e i duartrokasin aventurat. Pipi është
dëshira e çdo fëmije, por kurrsesi realiteti. Ajo i bën fërtele moralizimet,
nuk do t’ia dijë për to. Kurse dy fëmijët e tjerë as që guxojnë ta çojnë nëpër
mend këtë gjë.
Në
fund të librit të tretë Pipi vendos të mos rritet, dhe kjo është bindëse se ajo
është krijuar si një ëndërr nga fantazia e një fëmije dhe dëshiron të ngelet
gjithmonë e tillë, një çupëlinë çamarroke dhe e jashtëzakonshme.
3.
Astrid
Lindgren në krijimtarinë e saj të pasur letrare përgjithësisht, fëmijën e sheh
nga brenda, nga bota e tij e brendshme, nga prizmi i psikologjisë së brendshme
të fëmijës, nga ëndrrat, dëshirat, shpresat, fantazia dhe imagjinata e fëmijës,
e fëmijës i cili gjithmonë do ta ndërrojë botën, do ta mund të keqen dhe do ta
përqafojë të mirën. Pra, fëmija në krijimet e saj gjithmonë do të përkrah të
sinqertën, të drejtën dhe do ta mund djallëzinë e padrejtësinë. Për të bërë një
gjë të tillë, fëmija gjithmonë i referohet imagjinatës së tij, fantazisë së
tij, prandaj atje ai e gjen të pamundurën për të realizuar ëndrrën dhe dëshirën
e botës së tij të brendshme. Këtë Astrid Lindgren e ka kuptuar me kohë, e ka
hulumtuar me këmbëngulje dhe ia ka arritur më mirë se kush ta zbulojë botën e
brendshme të fëmijës, një botë shumë të pasur. Ajo zbulon ëndrrat, shpresat,
dëshirat, fantazinë e pakufishme të fëmijës dhe të gjitha këto i ka shfrytëzuar
dhe i ka përdorur me mjeshtri pothuajse në të gjithë krijimtarinë e saj të
pasur të saj. Pra, Astrid Lindgren fëmijën nuk e sheh nga jashtë si një fëmijë
të rëndomtë, por e sheh nga brenda si një botë të pasur dhe skajshmërisht të
begatë me fantazi, ëndrra e dëshirat të shumta. Fëmija në krijimtarinë e Astrid
Lindgrenit e bënë të pamundurën. Dhe ajo e pamundur është krejt ireale, por
megjithatë është diçka që i përkon dëshirës dhe ëndrrës së fëmijës në realitet.
Pikërisht kjo në fillim ishte ajo droja nga veprat e Astrid Lindgrenit. Ishte
droja se krijimtaria e saj s’përkonte me realitetin, se ajo zgjonte rebelim e
padëgjueshmëri. Kritikët, po edhe disa nga lexuesit e komentuesit e rritur
konservator kishin mendime të këtilla sepse deri më atëherë nuk ishin mësuar të
lexonin diçka të tillë, nuk ishin mësuar që fëmija të shihej si botë e
brendshme shumë e pasur dhe komplekse, me plot ëndrra e dëshira për të ndërruar
shumë gjëra të rëndomta e shumë rregulla bajate. Mu për këtë në fillim
krijimtaria e A. Lindgrenit u pranua me druajtje nga qarqet letrare dhe nga
kritika konservatore. Por, në të vërtetë ajo pranohej këndshëm nga miliona
lexues të vegjël dhe të rritur. Dhe atë mu falë zotësisë së autores të
depërtojë në botën e brendshme të fëmijës, të zë me penë ëndrrat, dëshirat e
fantazinë e begatë të fëmijës.
Një
qasje e tillë në krijimtarinë e vetë letrare, Astrid Lindgrenin padyshim e bëri
nga krijueset më të mëdha të botës, nga shkrimtarët më të adhuruar nga lexuesit
dhe jo vetëm të moshave të reja por edhe të rriturve. Një letërsi e tillë për
të vegjlit, bëri një kthesë të madhe në gjithë letërsinë për fëmijë, në Suedi e
më gjerë. Mund të themi lirisht e pakurrëfarë hamendje, që kjo kthesë e
letërsisë për fëmijë nga bota e brendshme psikologjike, nga ëndrrat, dëshirat,
fantazia dhe imagjinata e pasur e botës së fëmijës, shënon një lloj revolucioni
në fushën e letërsisë për fëmijë. Të kujtojmë me këtë rast personazhin e saj
fëmijën rebel Pipi e cila do të thyejë ligjet e rëndomta të cilave duhet t’u
nënshtrohet një fëmijë në familje, në shkollë a në shoqëri, duke u bërë kështu
i pazakonshëm dhe me ambicie për të ndërruar botën, mënyrën e jetës dhe të të
gjykuarit për fëmijën e mbi fëmijën. Libri i saj “Pipi Çorapegjata” në letërsinë për fëmijë bënë një kthesë të
veçantë. Hapën një kështjellë të re në këtë letërsi e të panjohur deri më
atëherë. Prandaj me të drejtë konstatojmë se letërsia për fëmijë, me Astrid
Lindgrenin shënon nismën e një periudhe të re të letërsisë për fëmijë.
Krijimtaria e saj hap një kapitull të ri
në letërsinë për fëmijë që kudo në botë ishte e panjohur më parë.
Ku
është merita e autores që ia arrin një gjëje të tillë?
Merita
e sa më e madhe mendoj unë është se ajo botën në krijimtarinë e saj e sheh dhe
e percepton nga brendësia, nga brendësia e botës së fëmijës. Ajo në
krijimtarinë e saj nuk e sheh as nuk e percepton fëmijën me sytë e botës e të
parë nga jashtë. Por, ajo fëmijën e sheh nga brendësia, nga brendësia e botës
së fëmijës. Duke hyrë në këtë botë të brendshme të fëmijës dhe duke parë,
perceptuar e gjykuar botën e jashtme (nëse kështu mund ta përceptojmë botën si
tërësi) ajo më mirë do t ë hetojë të gjitha të metat, devijimet, prapësitë,
shabllonizimet bajate dhe mangësitë e jetës përgjithësisht. Me një fjalë ajo hyn
brenda në botën e fëmijës dhe shkruan për fëmijën në familje, në shkollë, a në
shoqëri. Në krijimtarinë e saj pra, ajo fëmijën as botën përgjithësisht nuk i
sheh me sytë e një të rrituri, por me sytë e botës së brendshme të fëmijës. Me
një fjalë, ajo fëmijën e sheh me sytë e fëmijës. Botën e brendshme të fëmijës e
sheh me sytë e botës së brendshme të fëmijës. Ëndrrën e fëmijës e sheh me sytë
e ëndrrës së fëmijës. Dëshirën e fëmijës e sheh me sytë e dëshirës së fëmijës.
Fantazinë e fëmijës e sheh me sytë e fantazisë së fëmijës. Imagjinatën e
fëmijës e sheh me sytë e imagjinatës së fëmijës...
Pikërisht
një qëndrim i tillë, një qasje e tillë në krijimtarinë e saj, Astrid Lindgrenin
e bënë aq të dashur për lexuesin, aq të kërkuar për fëmijën, aq të dashur, aq
të pëlqyeshme dhe aq të çmuar në fushën e letërsisë për fëmijë përgjithësisht.
Të
rrëfyerit e Astrid Lindgrenit është plot ndjenjë. Fjala dhe të rrëfyerit e saj
është plot magji, e rrëmben fëmijën menjëherë dhe e bën për vete, sepse është
rrëfim, është fjalë që buron nga shpirti, nga zemra, nga ëndrra, nga dëshira,
nga imagjinata, nga dashuria e sinqertë e fëmijës. Prandaj edhe fëmija-lexues
s’ka se si të mos dashurohet në këtë rrëfim, këtë fjalë...
Astrid Lindgren me
shumë sukses në krijimtarinë e saj u ik shablloneve moralizuese, nga çka shpesh
herë letërsia për fëmijë ka vuajtur e aty-këtu ende vuan. Ajo krijon
personazhin e saj si antipod i skajshëm i këtyre moralizimeve, i rregullave të
ngurta e predikimeve të mërzitshme. Dhe shih për këtë ajo arrin me mjaft
suksese që në veprën e saj letrare të krijojë si botë reale botën e brendshme
të fëmijës me të gjitha ëndrrat, dëshirat dhe me gjithë fantazinë e pakufishme
të tyre. Personazhet e saj në të shumtën janë vetë tipizime të një karakteri
nga brendësia e fëmijëve. Ata pak ose fare janë fëmijë nga realiteti. Ata janë
fëmijë të jashtëzakonshëm. Ata janë fëmijë të krijuar për të kënaqur fëmijët,
pra, janë fëmijë të imagjinuar nga autorja. Fëmijë që në realitet paraqesin
dëshirën dhe fantazinë e tyre për të qenë të tillë. Ashtu siç është edhe bota e
brendshme e tyre, siç janë ëndrrat dhe fantazia e tyre. E atyre fëmijëve të
cilët duan ta krijojnë botën ndryshe.
Siç e thamë edhe më herët të jenë të fortë, trima e guximtarë, por edhe
qesharakë, çapkënë e hokatarë... P. sh.
Një karakter i tillë është Pipi Çorapegjata.
Analizë: Libri: “Pipi Çorapegjata”[6]
Eshtë roman
fantastik. Çdo gjë aty shihet përshkruhet jashtë moralizimeve, të cilat të
vegjlit nuk i honepsin fare. Me aventurat e saja Pipi sikur u vë pikëpyetje
rregullave të të rriturve, të cilat sikur janë krijuar për t’ua cunguar lirinë
fëmijëve. Ajo rron e vepron pa rregulla të tilla, jashtë tutelës, despotizmit,
moralizimeve që predikojnë gjithmonë të rriturit. Për ta vendosur në një mjedis
të pavarur, autorja “ia vdes” prindërit vajzës. Por këtij fakti ia zbut
tragjizmin. Dhe ne, lexuesit, sikundër protagonistja, e jetojmë pa dhimbje.
Kështu, Pipit i duket sikur prindërit i ka ende gjallë. Babai, megjithëse i
mbytur, i duket sikur jeton ende dhe është diku mbret i kanibalëve, kurse
mamaja është ngjitur në qiell e së andejmi e ndjek të bijën, gjendet gjithmonë
pranë saj, e vështron nëpërmjet një bire që ka hapur në qiell.
Pipi
është një vajzë e çuditshme në pamje e në sjellje. Portreti i saj fizik është mëse
i rëndomtë: Flokët, që ngjyrën e kishin
si të karotës, i mbante bishtaleca dhe ato i rrinin përpjetë si të ngrira,
anash kokës. Hunda, e praruar nga qukat, ishte si një patate e parritur mirë.
Nën hundë ishte një gojë që shkonte nga njëri vesh te tjetri, me ca dhëmbë të
bardhë si rruaza. Po ishte fustani ai që të linte vërtetë pa mend. S’kishte
pikë dyshimi që Pipi e kishte sajuar vetë. Dukej që fustani qe nisur për blu,
por pastaj, meqë coha s’kishte dalë, kish vendosur t’i shtonte aty-këtu ca
mballoma të vogla të kuqe. Çorapet e gjata, me të cilat kishte mbathur këmbët
si shkarpa, ishin njëra kafe dhe tjetra e zezë. Veç këtyre kishte mbathur një
palë këpucë të zeza, që ishin dy herë sa këmba e saj. 7 Edhe emri i kësaj
vogëlusheje, siç thotë shkrimtari ynë Valter File, përkthyes i librit, është po
kaq i pazakontë e qesharak, e quajnë Pipi Çorapegjata (në gjuhën suedeze emri
Pipi ka kuptimin e marrëzisë apo të çmendurisë). Po Pipi nuk është aspak e
çmendur. Ky personazh është krijuar nga autorja duke marrë për bazë jo anën e
dukshme, por atë të padukshme të fëmijëve, ëndrrat e tyre, dëshirat e tyre.
Ç’gjëra do të dëshironte të kishte një fëmijë? Së pari, që të ishte i pajisur
me një forcë të jashtëzakonshme, me një fuqi çudibërëse. Së dyti, të kishte një
pasuri të pa matë, një thesar me të cilin të plotësonte çdo dëshirë praktike në
jetë. Së treti, fëmija dëshiron të jetë i guximshëm, ka etje për trimëri, për
të kryer heroizma, për t’u bërë hero i ditës, për t’u dukur, për t’u afirmuar,
për të qenë në qendër të vëmendjes të bashkëqytetarëve. Së katërti, të jetojë
sipas qejfit të vet, pa e detyruar kush të shkojë në shkollë apo të bëjë këtë e
atë punë a detyrë. Së gjashti, fëmija ka interes e dashuri për faunën, për
kafshët. Së shtati... E pra, të gjitha këto dëshira, ëndrra e fantazi të të
vegjëlve janë të plotësuara e të konkretizuara në figurën e Lindgrenit. Pipi i
saj ka fuqi të jashtëzakonshme. Ngre lart si pupël një kalë apo një lopë, lodh
demin, i këput atij brirët, mundet në skenë me pronarin e cirkut dhe fiton, kap
kusarët e policët si të ishin foshnje etj. Pipi ka pasuri një valixhe me flori
dhe i harxhon paratë pa kursim. Ajo shpëton nga zjarri dy fëmijë dhe bëhet
kësisoj heroina e ditës. Së bashku me të atin marinar, i ka rënë kryq e tërthor
botës, ka parë vende të ndryshme, banorë e gjëra nga më të çuditshmet. Në
shtëpinë Vilekula ku vjen të banojë, jeton sipas qejfit, nuk shkon në shkollë,
por merret me aventura të këndshme. Për qejf të vet ka blerë një kalë e një
majmun, për të cilët kujdeset e i trajton si miq. Gjithashtu, kjo vajzë
nëntëvjeçare ka fantazi të ndezur, trillon gjëra të bukura e me humor. Por që
të dalë i plotë portreti i saj, duhet të tregojmë se ajo ka botë të pasur
fëmijërore. Forcën e saj nuk e përdor për qëllime të mbrapshta, për t’u rrahur
me të tjerët, por për t’i mbrojtur ata (kujtojmë këtu episodin kur Pipi i del krah Uillit nga rrugaçi i tmerrshëm
Beng). Ajo vë në lojë policët kur duan të përdorin dhunën ndaj saj, apo tall e
flak në majë të dollapit kusarët etj. Pipi ka zemër të artë. Fëmijëve të tjerë
u fal dhurata dhe pret për ta bileta cirku të shtrenjta, në radhë të parë; i
fal mësueses një varëse të artë; nga një monedhë ari u jep edhe dy hajdutëve,
si shpërblim për argëtimin që i sollën. Vajza,
jeton sipas qejfit, bie në shtrat pa larë duar e këmbë, pa u zhveshur,
gatuan si i do qejfi, ha, fle e ngrihet pa orar, organizon piknikë të këndshëm,
bëhet sendzhbiruese etj. etj.
Në
libër na jepen edhe dy personazhe të tjera fëmijë. Ata janë vëlla e motër, Tomi
dhe Anika. Të dyja këto figura krijojnë një raport të drejtë me atë të Pipit.
Tomi dhe Anika janë realja, Pipi – fantastikja. Motër e vëlla e admirojnë
shoqen e tyre, miqësohen, kalojnë kohën e lirë, po kurrsesi, nuk e
identifikojnë veten me të. Ata janë fëmijë të mbarë, ndjekin me dëshirë
shkollën, i dëgjojnë prindërit dhe u binden rregullave të mirësjelljes. Ja pra,
miqësia e tyre me vajzën çamarroke Pipi nuk ndikon aspak për të keq tek ata. Ky
fakt hedh poshtë ankesat e atyre që duan ta denigrojnë figurën e Pipit.
Ashtu
sikurse Piter Pani, Pipi në fund vendos që të mos rritet. Motivet janë të
njëjta. Edhe Pipi është figurë e ëndërrt, fluide, që dëshiron të mbetet e
tillë, çamarroke, trilluese, të jetojë midis aventurës zbavitëse.
Romani
“Pipi Çorapegjata” dëshmon për fantazinë e gjallë dhe trillin krijues të
autores, për talentin e saj, për njohjen e thellë të botës e të psikologjisë së
të vegjëlve. Ajo përdor shumë hiperbolën në të dyja kahet, zmadhues e
zvogëlues. Kështu, Pipi gatuan, për mëngjesin nja 500 gurabije duke e hapur
brumin në dysheme: ajo trillon se ka parë në Shangaj një kinez që i kishte
veshët aq të mëdhenj, sa mund t’i përdorte edhe si mushama. 8 Për Martën ajo tregon se vidhte sikur të ishte ndonjë laraskë: Njëherë
e dini ç’bëri? Një ta përlarë pianon e gjyshes dhe shkoi e rrasi me plaçkat e
tjera në sirtarin e sipërm të komosë së vet. 9
Autorja përdor befasinë, të papriturën, që është kaq e këndshme për lexuesit e
vegjël. Ja një pasazh i tillë, sa për ilustrim:
... ajo mbajti këmbët dhe i pyreti:
-Mos ju ka zënë sytë gjë babin tim
të kalojë këndej?
-S’di çfarë të them, - iu përgjigj
Pipi. – Si ngjan? Mos i ka sytë bojë qielli?
-Po, - tha vajza.
-Mos ka edhe një kapelë të zezë dhe
këpucë të zeza?
-Po, i ke rënë pikës, - tha vajza,
që s’po e mbante vendi.
-Jo, - tha Pipi shkoqurazi, - njeri
të tillë s’kemi parë.
Humori na
ndjek kudo, gjatë gjithë librit, në çdo situatë, në çdo replikë. Sa gazmore
janë rrëfimet e Pipit për bëmat e shërbyeses së vogël Martë, sa qesharak
pozicioni i policëve në majë të çatisë apo ai i kusarëve, kur i vë të kërcejnë
polka! Autorja i individualizon personazhet me anë të gjuhës. Jo vetëm Pipin,
po edhe shitësen e biletave, pronarin e cirkut etj.
Nga
ana kompozicionale, romani nuk ruan ndërtimin klasik. Ai më tepër ka formën e
një mozaiku ngjarjesh, çdonjëra prej të cilave qëndron fare mirë në mënyrë të
pavarur. Libri mund “të fryhej” edhe me episode të tjera ose, e kundërta, mund
t’i hiqej ndonjë kapitull, pa e dëmtuar në ndërtimin kompozicional.
“Picirruku dhe Karlsoni – njeriu që banonte
mbi çati”
Shkrimtarja suedeze
Astrid Lindgren në vendin tonë njihet si autore e një libri tjetër shumë të
bukur, të romanit “Picirruku dhe Karlsoni, njeriu që banonte mbi çati”. Vetë
botimi i tij dy herë, në vitin 1964 dhe 1984, dëshmon për suksesin e këtij
libri në gjuhën shqipe.
Ka
ca fëmijë që, kur bëjnë ndonjë gabim ose prapësi, nuk thonë të vërtetën, por
përpiqen t’ia hedhin të gjitha ndonjë tjetri. Ata nuk bëjnë mirë, se njeriu
duhet të mësohet që të ketë guximin të thotë kurdoherë të vërtetën. Po ja që
frika se mos e qortojnë a mos i shkulin ndopak veshin e shtyn nganjëherë edhe
çapkënin e vogël të gënjejë. Kështu ndodh edhe me Picirrukun, historitë e të
cilit i njohim në librin që po flasim.
Picirruku
është një çunak shtatëvjeçar. Si gjithë çunakët e tjerë kudo në botë, atij i
pëlqen të lozë, i pëlqen të bëjë shakara, i pëlqen të trillojë lloj-lloj
gjërash e marifetesh, mjafton që të qeshë e të kënaqet!.. Domosdo, lodrat e tij
janë të bukura dhe ai zbavitet së tepërmi, por nganjëherë bën edhe lodra të
rrezikshme, bën edhe ndonjë të pabërë... Prindërit, domosdo, në këto raste e
qortojnë dhe i kërkojnë shpjegime. Pikërisht këtu Picirruku nis të gënjejë: ai
thotë se është krejt i pafajshëm, se të gjitha ato që prindërit i quajnë
prapësi e lodra të rrezikshme, i ka bërë Karlsoni, njeriu i vockël që banon mbi
çatinë e shtëpisë së tyre!.. Edhe kur, duke luajtur, i vë zjarrin raftit
(domosdo pa dashje), edhe kur merr qoftet dhe me to përlyen dhomën, edhe kur
merr të gjitha të hollat që ka mbledhur në kumbarë, dhe i bën rrush e kumbulla,
edhe kur hipën majë çatisë dhe vijnë zjarrfikësit për ta shpëtuar, edhe kur bën
e ç’nuk bën, gjithmonë fajin e ka Karlsoni, njeriu që banon mbi çati!..
Gënjeshtër me bisht, domosdo, se në çati nuk ka Karlson e as ndonjë njeri
tjetër. Nga ana tjetër, këtë Karlson, që Picirruku bën be e rrufe se e sheh
përditë, të tjerët nuk e shohin kurrë! Por edhe kjo kuptohet, sepse gjërat që
nuk janë, nuk ka se si të shihen.
Historia
e Picirrukut dhe Karlsonit na bën për të qeshur, sepse Picirruku ngatërrohet aq
shumë me ato që thotë, saqë më në fund arrin t’u besojë edhe ai vetë
gënjeshtrave që i shpëtojnë nga goja... Jo vetëm kaq, por edhe ca shokë të tij
nisi të besojnë se, po, Karlsoni është me të vërtetë majë çatisë! Megjithatë, e
vërteta është kurdoherë më e fortë se gënjeshtra dhe ajo më në fund fiton.
Picirruku nis dora-dorës t’i vërë gishtin kokës, derisa më në fund nuk e “sheh”
më Karlsonin dhe tërë kjo do të thotë se tashmë ai ka nisur të piqet , ka nisur
t’i mendojë e t’i peshojë më mirë ato që bën e thotë.
Me
këtë histori kaq gazmore dhe ca të çuditshme, shkrimtarja na thotë, pra, se si
ne duhet të themi kurdoherë të vërtetën, nëse nuk duam të bëhemi qesharakë në
sy të të tjerëve e nëse nuk duam të bëhemi njerëz të këqij e frikacakë.
“Emili i Lonebergës”
1.
Ndjesia
për këtë roman, me të cilin herë pas here “bisedoj”, m’u shfaq si një
parathënie, si një mosharrim, si vlerë e pazbehur; teksa lexoja librin “Emili i
Lonebergës” të po kësaj autoreje, i cili ishte përkthyer në 43 gjuhë të huaja.
Isha fatlum se “Pipi...” nuk ishte më jetime, se po njihesha edhe me personazhe
të tjerë, njëkohësisht po thelloja njohjen time mbi krijimtarinë e Lindgrenit.
Emili,
për nga mënyra se si është konceptuar dhe ndërtuar, mbart peshën kryesore në
fabulën e librit ashtu si Pipi. Ecën dhe menjëherë të kujton gjurmët e Pipit.
Nuk flasim për përsëritje. Flasim për
hapësirat e personazhit si qasje dhe përkim, si elemente përbashkësie e
krahasimi, si dimension dhe vlerë.
E
rrëfyer në vetën e tretë, herë pas here në forma strukturash përrallore, Emili
mbart lirinë e aventurës së moshës, që Lindgreni ia ka besuar personazhit në
jetën reale e në jetën artistike. Besim që e ruan përmes ngjarjeve të shumta,
të çuditshme e që kanë jehonë, besim që nuk e zhgënjejnë autoren e njëkohësisht
nuk duhet të trembin dhe prindërit. Mjafton të kujtojmë këto dy fragmente: “Emili
në të vërtetë përpiqej ta mbante fjalën e dhënë e nuk përsëriste kurrë të
njëjtat gabime, por krijonte prapësira të tjera.” (fq.55) Banorët që merrnin pjesë në festë
i pëshpërisnin njëri-tjetrit: “Ishte vërtet një fëmijë i mirë, ai Emili i
vogël! Nuk ishte trazovaç, jo... Unë nuk kam thënë kurrë se ishte një
trazovaç!” (fq.65)
2.
Në veprat e veta, ajo
përshkruan me dashuri të veçantë natyrën dhe bukuritë e saj p.sh. “Emili në
Lëneberga”. Aty më mirë se në veprat e cilitdo shkrimtar do të pasqyrohet
natyra, jeta dhe mënyra e jetës me të mirat dhe me përballjet e saj. Shpesh
herë përshkrimin e natyrës e bën duke pasqyruar realitetin jetësor gjithnjë të
parë nga prizmi i botës së fëmijës. Për më tepër, shpesh herë përveç kësaj
Astrid Lindgren këtë e bën duke e ngritur një jetë a ambient tjetër, ashtu si
duhej të ishte, ashtu si krijohet në botën e brendshme të fëmijës, ku e keqja
duhet flakur, e mira dhe e bukura duhet të ngadhënjejë, ku drejtësia duhet
mposhtur padrejtësinë, etj. Duke u vënë kështu gjithmonë direkt ose indirekt në
anën e të ligjëve, në anën e të drejtës që duhet të ngadhënjejë, në an`n e të
mirës që duhet të na udhëheqë në qëllimet tona, etj. Të kujtojmë me këtë rast
vetëm disa nga personazhet e krijimtarisë së pasur të A. Lindgrenit që e
plotësojnë këtë imazh dhe që tashmë janë bërë të afërt, të dashur e tërheqës
për çdo fëmijë, për çdo lexues, p.sh. Emili, Moi, Pipi, Ronja, Madikena,
Karlsoni, etj.
Gjithë
veprimtarinë e saj do ta përshkrojë edhe një vijë tejpërtej me një nuancë e
ngjyrim tjetër, e cila nuk del e vrazhdë, por shumë harmonike me ngjyrat tjera,
shpesh herë e mbështjellë me një humor të lehtë e shumë të këndshëm. Dhe kjo
nuancë tjetër që e përshkon krijimtarinë e saj është padyshim angazhimi për të
mirën e fëmijëve e çfarëdo race qofshin apo kudoqofshin ato. Me krijimtarinë e
saj Astrid Lindgreni angazhohet gjithë fëmijëve të botës t’i gjendet pranë edhe
atëherë kur ata kanë dhembje, vuajtje, brenga e halle, apo ndonjë plagë tjetër
shpirtërore. Atëherë ajo do të jetë pranë tyre dhe me krijimtarinë e saj, me
personazhet e saj, me rrëfimet e përrallat e saj t’ua lehtësojë e t’ua largojë
dhembjet, t’i shoqërojë e t’ua heqë vuajtjen e vetminë dhe t’ua shërojë plagët
e shpirtit... Në krijimtarinë e saj ajo do të mendojë gjithmonë për fëmijët e
vuajtur, të lënë mënjanë a të përbuzur. Ajo fëmijët e tillë do t’i ngrohë me
dashuri, t’u gjendet pranë në momentet më të vështira, p.sh. kur ata mbesin pa
dashuri prindërore, kur nuk kanë për të ngrënë e për të pirë apo edhe kur u
shkelen të drejtat dhe liritë e tyre. Astrid Lindgren, me krijimtarinë e saj,
vihet në anën e fëmijëve pa prindër, në anën e atyre fëmijëve të cilët
ngacmohen e përqeshen nga të tjerët, në anën e atyre fëmijëve të varfër të
cilët përqeshen e nënçmohen vetëm pse janë varfanjakë, etj. ... Ajo fëmijëve
gjithmonë do t’u gjendet pranë me fantazinë e saj prej krijueseje, do të
krijojë krijime me personazhe shumë të fortë, shumë çapkën, po njëherësh edhe
shumë të dashur e zemërmirë, të cilët do t’u bëjë ballë gjitha vështirësive
vetëm e vetëm për t’u ndihmuar atyre më të ligjëve, ose atyre që kanë nevojë
për ndihmë. Të tilla personazhe janë p.sh. Pipi, Jonatani e Skorpani tek
“Vëllezërit Zemërluanë” e ndonjë tjetër.
Në vend të përfundimit
Astrid Lindgren me
krijimtarinë e saj, me personazhet e saj, ka hyrë menjëherë në zemrat e
lexuesve në mbarë botën, ka hyrë në zemrat e tyre dhe është bërë një pjesë e
botës së tyre, një pjesë e rritjes dhe jetës së tyre. Prandaj për një shkrimtar
përqafimi i veprës së tij nga miliona zemra në mbarë botën padyshim është gjëja
më e çmueshme, është çmimi më i madh. Lum ai shkrimtar si Astrid Lindgreni që
lë pas vetes një krijimtari të tillë, të begatë dhe të dashur për të gjithë!..
Një krijimtari e tillë shkrimtarin e bënë të pavdekshëm, të përjetshëm! Prandaj
edhe pse Astrid Lindgreni ka ndërruar jetë, ajo nuk ka vdekur, por bashkë më
veprën e saj ka hyrë në përjetësi!.. E përjetësi dhe gjithnjë nderim i ka dhënë
edhe Gjuha Shqipe. Astrid Lindgren është e njohur dhe shumë e dashur me librat
e saj në shqip. “Pipi Çorapegjata” ka pasur disa botime e ribotime, bile është
futur edhe si libër për lexime jashtë klase. Por edhe një libër tjetër është
gjithashtu shumë i dashur dhe është i përkthyer në shqip për lexuesit shqiptar.
Ky është libri “Picirruku dhe Karlsoni, njeriu që banonte mbi çati”, libër që u
botua më 1964, më 1968 u ribotua, duke pasur edhe disa ribotime në vitet e mëvonshme.
[1]Autorja, librin e parë rreth Pipi Çorapegjatës
e botoi në vitin 1945. Në të
vërtetë, Historitë dhe aventurat e Pipit janë përmbledhur në tre libra.
[2]“Piciruku dhe Karlsoni –
njeriu që banonte mbi çati” (1961, 1997, përkthyer nga Petro Zheji) dhe “Pipi
Çorapegjata” (1990, përkthyer nga Virgjil Muçi).
[4]“Po s’dite të këndosh, mos ia merr këngës”,
përgatitur nga Lili Bare, gazeta “Drita”, 10. 08. 1986.
[5]Lindgren, Astrid.: “Emili i Loneberges”,
Botim: Botimet “Vëllezërit Tafa”
6Sheqiri, Rizah: “Vepra e Astrid Lindgrenit një botë në
vete – një mbretëri përrallore e ngritur nga bota e brendshme e fëmijëve,
revista “Besa”, nr.1, 2002, USHSHS.
[6] Bishqemi, Astrit.: Astrid Lindgren, “Pipi Çorapegjata”, T. 1990,
f.16; po aty, f. 88; po aty, f. 179; po aty, f. 86.
*Intervistë me
shkrimtaren e madhe suedeze Astrid Lindgren, përgatiti Irena Dono.
No comments:
Post a Comment